Hukuksal işlemlerin geçerliliklerini ifade eden bir alt başlık olarak hukuksal yatırım türlerinden söz edilebilir. Ancak hukuksal yaptırım türleri konusunu tam olarak kavrayabilmeniz için mutlaka medeni hukukta yer alan kişileri ve kişilerin ehliyetleri konusuna hakim olmanız; sınırlanma sebeplerini bilmeniz; veli, vasi ve kayyım atanması halinde kişilerin ve bu temsilcilerin davranış biçimlerini öğrenmeniz gerekir. Aksi halde; hukukta yaptırım türleri sizler için karmaşık görünebilir. Yaptırım türleri uygulama üzerinde beş tane olsa da teorik olarak dört ana başlık altında toplanmıştır. Şimdi, bu başlıkların tamamını sırası ile öğrenelim.
Hukukta Yokluk Nedir?
Yaptırım türlerinden ilki olarak sizlere yokluktan bahsedeceğiz. Yokluk esasen; hukuk dünyasında hiç ortaya çıkmamış olan bir konuyu ifade eder. Yani hukuk dünyasında ilgili işlem hiç doğmamış gibi görünür. Eğer yokluk ise; ilgili işlemlerin kurucu unsurlarında sorun var, demektir. Nasıl mı?
- Bir evlilik resmi memur önünde yapılmaz ise; yoktur. Yani hukuken o evlilik hiç olmamış gibidir. Bu tarz çiftler anlaşamaz ve mahkemeye ayrılmak için davada açmaya kalkarlar ise; mahkeme, siz böyle bir dava açmaya elverişli şartları taşımıyorsunuz, zaten evli değilsiniz, cevabını verir. İmam nikahlı evlilikler gibi.
Yokluk hukuk dünyasında süresi yani zaman aşımı olmaksızın ileri sürülebilecek bir meseledir. Ve nihayetinde; hakim re’sen de duruma müdahale edebilir ve yokluk ile alakalı olarak ilgili kişileri bilgilendirebilir. Unutmayın; hukukta yokluk var ise; yokluk konusunu oluşturan işlem hukuk dünyasında hiç var olmamıştır. Hakikaten yok hükmündedir. Ve yokluk denildiği anda akla gelmesi gereken; kurucu unsurların eksiliğidir. Hangi hukuki işlemin olduğu önemli olmaksızın bir işlem de kurucu unsurlar eksik olur ise; hukuken o işlemlerin tamamı yoktur.
Hukukta Butlan Nedir?
Hukukta geçersizlik hükümlerinden biri de butlandır. Butlan asıl olarak hükümsüzlük, geçersizlik anlamı taşıyor olsa da iki farklı çeşidi vardır; mutlak mutlan ve nispi butlan şeklinde bilinirler. Butlanın oluşması kurucu unsurların eksikliği, zorunlu unsurların eksikliği gibi önemli sebepler neticesinde meydana gelir. Ancak butlan yokluk kadar net çizgileri içerisinde barındırmaz. Yani hukuk dünyasında işlemin hiç doğmamış olduğunu söylemek hatalı olur. Ancak butlan da yokluktan farklı olarak; ilgili işlemin hukuk dünyasında doğduğunu ancak bu doğumun ölü bir doğum olduğunu ifade etmektedir. Nasıl ki bir cenin tam ve sağ doğmak kaydı ile hak ehliyetini kazanıyordu ancak; cenin ölü doğar ise herhangi bir hak ehliyetini alamıyordu ise; butlanda bu şekildedir. Hukuk dünyası başta ilgili işlemi geçerli sayacağını düşünür ancak işlem neticesinde bakılır ki; kurucu veya zorunlu unsurlar yahut da her unsur eş değer zamanlarda eksiklik gösterir ve bu neticede işlem butlan sayılır. Doğacaktı ama doğamadı da denilebilir. Beklenen durum gerçekleşmedi veya gerçekleşmesi asıl olarak olması gerektiği şekilde gerçekleşmedi, gibi açıklanabilir. Butlan konusu biraz karmaşıktır ancak örnekler arttırılır ise çok daha net kavranabilir. Örnek olarak yoklukta verdiğimiz evlilik sürecine değinelim. Şöyle ki;
- Ahmet ile Ayşe evlenme sürecine girdiler ve nihayetinde resmi nikahın kıyılacağı gün geldi.
- Evlilik akdi sırasında; sözlü olarak evet denildi, resmi evlendirme memuru veya da vekili karşısında işlem yapıldı, imzalar atıldı ve iki farklı cinsiyet var. Bu durumda bir evlenme akdinin gerçekleştirilebilmesi açısından gerekli olacak tüm kurucu unsurların tamamlanmış olduğunu görüyoruz. Yani hukuk dünyasında bu işlem artık doğdu ve nikah kıyıldı. Bu boşanma işlemi artık yalnızca hakim önünde hukuksal olarak neticelendirilebilir. Buraya kadar bir sorun yok. Ancak Ahmet evlenme akdi gerçekleştiği sırada bir başka resmi nikah ile evli idi ve bunu kimse anlamadı, olayı sahte belgeler ile kapattı ise ne olacak? Ahmet’ in iki farklı resmi nikah kıydı eşi mi olacak, hayır. İşte burada aklınıza gelmesi gereken şey butlandır. Hukuk dünyasında bir işlem tüm zorunlu unsurları ile kuruldu ve doğdu ancak Ahmet evli ise işleme ne olur, işlem ölü doğmuş olur. Ölü doğmuş bir cenin nasıl ki hak ehliyetini kazanamaz ise burada Ahmet de Ayşe’nin resmi nikahlı eşi olamaz çünkü o zaten evli, işlem geçersizdir, butlandır, denilir.
- Anlaşıldığı üzere; butlanda kurucu unsurlarda bir sakatlık yoktu; zorunlu unsurlarda bir sakatlık vardır. Bu sebepledir ki bir olay içerisinde butlan olup olmadığını bilmeniz için ilgili olayın kurucu ve zorunlu unsurlarını tanıyor olmanız şartı aranır.
Butlanın Sonuçları Nelerdir?
Yukarıda da defalarca kez belirttiğimiz gibi butlanda bir hukuki işlem doğmuştur; ancak bu doğum bir ölü doğumdur. Bu sebepledir ki;
- İşlemler vardır ancak geçersizdir.
- Butlan her iki taraf arasında, bu söz konusu akit ile ilgilenen her birey tarafından veya hakim tarafından re’sen ileri sürülebilir.
- Butlanın ileri sürülebilmesi için belirlenmiş bir zaman sorunu yoktur. Butlan her vakit, her zaman işlem üzerinden de ne kadar süre geçer ise geçsin ileri sürülebilecektir.
